Grenssteenroute

... tussen knooppunten 88 en 92

Exacte locatie: U gaat de brug over. Aan de rechterkant ligt een veld en aan de rand daarvan staat grenspaal 155.

Gemeenschappelijke weidegrond

Het huidige grondgebied van de oude ”Twist“ was vroeger de plek waar Duitse en Nederlandse boeren hun ossen weidden. Ze dreven hun ossen op kilometerlange tochten door het drassige veen naar deze graslanden. De boeren bouwden voor de jonge dieren en de knecht die ze moest hoeden veehutten midden in het veen, de zogenoemde ”boôën“ (boô = rund). Deze rundveehutten zou je de sennhütten van het Bourtanger Veen kunnen noemen.
Vlak bij grenspaal 155 staat de “Wilms Boô“. De oorspronkelijke Wilmsboô werd hier omstreeks 1654 gebouwd. Deze laatste boô in het Duits-Nederlandse grensgebied van Zuidoost-Drenthe brandde in 2004 tot de grond toe af maar werd in 2008 herbouwd. De buitenmuren en het dak zijn net als bij het oorspronkelijke bouwsel opgetrokken uit riet.

...Tussen knooppunten 63 en 85

Exacte locatie: Grenspaal 160III ligt in het stuk bos naast een gele pvc-paal en de wegwijzer.

Grensmarkeringen met een uniek karakter

In 1902 kwamen de Nederlandse en Pruisische overheid overeen dat het grensverloop in het veen tussen de palen met de nummers 160 en 161 over een lengte van ca. 8 km beter aangegeven moest worden. Er moesten meer palen komen zodat de grenscontroleurs een beter overzicht kregen. Het was echter nogal lastig palen in de drassige veengrond te slaan en ongezekerde palen zouden wegzakken in het moeras. Dus bedacht men een speciale constructie: er werden 5 m hoge eikenhouten palen (“stiepen“) de grond ingeheid, tot aan de zandige ondergrond. Op de palen legde men eiken balken met daarop een gemetseld fundament van baksteen. In die baksteenconstructie werd een 1,57 m hoge grenspaal voor de helft ingemetseld. Om de duizend meter en op plekken waar wegen de grens raakten, plaatste men eenvoudige tussenpalen.
”Tussenpaal“ 160 III is behoorlijk vervallen. Ten behoeve van de turfwinning werden de venen drooggelegd en is de grond ingeklonken. De bakstenen omlijsting en de eiken palen staken boven de grond uit. Maar het veen heeft geen conserverende werking meer en de constructies zijn daarom nu blootgesteld aan weer en wind. De meest zuidelijk gelegen grenspaal 160 I is vanwege zijn verborgen ligging het best bewaard gebleven. Andere palen van dit type zijn compleet verdwenen en vervangen door gele pvc-palen.

...Tussen knooppunten 28 en 16

Exacte locatie: Grenspaal nr. 162 ligt aan de rand van het veld naast de wegwijzer.

Natte verdedigingslinie

In het Bourtanger veen kwamen overal vennen en watertjes voor die soms als “meer“ werden aangeduid. Al die watertjes zijn inmiddels allang verdwenen. Om de watermolen in Hebel van voldoende water te voorzien liet Johann Heinrich Martels, landheer van Dankern en rentmeester van Meppen, eind zeventiende eeuw een kanaal graven tussen het Hebeler Meer en het Zwarte Meer. Zijn kanaal kruiste de op dat moment nog niet contractueel vastgelegde grens. De Nederlanders vreesden negatieve gevolgen voor de militaire functie van het gebied. De drassige gronden langs de grens dienden namelijk als natte verdedigingslinie en kanalen waren zeker niet welkom. Vervolgens werden er onderhandelingen gestart tussen het prinsbisdom Münster en de Nederlanders, die resulteerden in het grensverdrag van 1764.
Grenspaal 162 werd conform dat verdrag bewust precies op de plek van het kanaal van Martels geplaatst en het kanaal moest worden gedempt. 2/3 van het kanaaloppervlak ging naar de Nederlanders, 1/3 naar de Duitsers.

...Tussen knooppunten 49 en 68

Exacte locatie: Grenssteen 168 staat langs de kant van de weg. De steen is vlak bij een akker die daar is aangelegd.

Grensverdrag van Meppen

Het Bourtanger Veen diende eeuwenlang als natte verdedigingslinie en vormde een natuurlijke scheiding tussen Nederlandse en Duitse buren. Maar naarmate er meer mensen in het steeds drogere gebied kwamen wonen, ontstond de noodzaak om het verloop van de grens contractueel te regelen. Dat was in de achttiende eeuw. Na het Congres van Wenen (1815) werd een grenscommissie ingesteld, belast met het zoeken naar duurzame oplossingen voor de grenskwesties. Op 2 juli 1824 sloten het Koninkrijk Hannover en de Nederlanden in Meppen een grensconvenant. Hierin baseerde men zich op de bestaande grens, die nu echter voor het eerst uitvoerig werd beschreven. Ook werden allerhande nooit opgeloste detailkwesties geregeld.
Beide regeringen waren voorstander van een kaarsrechte grenslijn en ook over de afwatering bestond overeenstemming. Er werden nieuwe grenssloten gegraven en grenspalen bijgeplaatst. Die extra palen kregen een N voor Nederland en een H voor Hannover. De in 1824 vastgestelde nummering van de grenspalen geldt nog steeds.
De voormalige grenspaal nr. 5 veranderde in 1824 in nummer 168. Deze paal, aan Duitse kant de "Mönnke-Moor-Stein“ genoemd, markeerde indertijd het drielandenpunt Drenthe-Groningen-Münster.

Beide Regierungen legten Wert auf eine schnurgerade, mit dem Lineal gezogene Linienführung und auf Maßnahmen zur Entwässerung der Grenzregion. Neue Grenzgräben wurden gezogen und zusätzliche Grenzsteine aufgestellt. Zur Markierung dienten das N für die Niederlande und das H für das Königreich Hannover. Die 1824 festgelegte Nummerierung der Grenzsteine ist bis heute gültig.

...Tussen knooppunten 68 en 83

Exacte locatie: Deze grenssteen staat langs de kant van de weg. U loopt naar de picknickplek een paar meter verderop. Aan de rechterkant ziet u paal 169 II. Let op: deze palen staan op eigen grond.

Grensoverschrijdende waterweg

Het Haren-Rütenbrock-kanaal is het laatste bevaarbare stuk van een ooit 111 km tellend netwerk van kanalen ten westen van de Ems, aangelegd tussen 1871 en 1904. Die kanalen waren oorspronkelijk bedoeld ter ontsluiting van het Bourtanger veenmoeras. De veenkoloniën hadden die waterwegen en de drooglegging nodig om zich te kunnen ontwikkelen.
Het 13,5 km lange Haren-Rütenbrock-Kanal is op dit moment ten noorden van de Rijn de enige plek waar het Duitse en Nederlandse netwerk van kanalen elkaar ontmoeten. Bij het Duitse Haren splitst het Haren-Rütenbrock-Kanal zich af van het Dortmund-Ems-Kanal en loopt van daaruit in noordwestelijke richting naar de Nederlandse grens, waar het aansluit op het Ter-Apelerkanaal.
In de buurt van grenspaal 169 II zijn de voormalige douanekantoren te zien en de aanlegplaats die het de douaniers mogelijk maakte om de lading van de boten te inspecteren. De kantoren zijn thans privé-eigendom.

Sinds juni 2013 is het grensgebied een belangrijke vaarverbinding rijker, de Veenvaart tussen Erica en Ter Apel is afgerond. De nieuwe vaarroute verbindt Noord-Duitsland met het Ijsselmeer en is zodoende ook internationaal van groot belang.

...Tussen knooppunten 16 en 24

Exacte locatie: Waar de Grüntalstraße naar rechts buigt vindt u grenspaal 163, pal naast de weg.

Stenen blijven – heersers gaan

De inscripties op de grenspalen weerspiegelen de geschiedenis van de veranderingen op de politieke landkaart. Vooral aan Duitse kant is er sinds het eerste grensverdrag uit 1764 heel wat veranderd. Aanvankelijk was de prins-bisschop van Münster nog de partner waarmee de Nederlanders onderhandelden over de Emslandse gebieden (Niederstift en Hochstift Münster / Amt Meppen). De tekst op de eerste 13 grenspalen met verbrede kop, de 'hamerstenen' ofwel 'dikkoppen', was in het Latijn gesteld: EPM = Episcopatus Monasteriensis voor het prinsbisdom Münster en RBF voor de Republiek der Verenigde Nederlanden = Respublica Belgica Foederata.
Het grensverdrag uit 1824 werd gesloten met het koninkrijk Hannover. Alle grenspalen die tussen Coevorden en Ter Apel werden geplaatst, kregen een N voor Nederland en een H voor Hannover. Toen het koninkrijk Hannover overging in Pruisische handen kwam daar nog de P van Pruisen bij.