HAR003 - Grenscontrole

Rütenbrock tolwachtershuizen

Het grenshuisje aan het Haren-Rütenbrock-Kanal, waar eens de tolwachters de Duits-Nederlandse grens bewaakten, is al lang geleden verlaten. Vlakbij ligt een aanlegsteiger voor boten waar de vervoerde lading werd gecontroleerd. Even verderop liggen de voormalige woningen van de tolbeambten, de zogeheten  tolwachtershuizen. Tegenwoordig zijn ze in privébezit. Omstreeks de eeuwwisseling woonden hier wel twaalf gezinnen. De bewoners kwamen niet uit de overwegend katholieke grensregio van het Emsland maar uit Pruisen, dat protestants was. De reden was dat  de ambtenaren niet te close moesten worden met de lokale bevolking.
Tolheffing bij de grens werd omstreeks 1880 ingevoerd in het Duitse keizerrijk. Ook de Nederlandse buren verhoogden toen hun staatsbelastingen. Later vlogen de invoerheffingen omhoog. Dat bevorderde smokkelactiviteiten en de grenscontroles werden verscherpt. Aanvankelijk werd er vooral vee, later ook tabak en nog later, tot aan de jaren 1950, koffie gesmokkeld en andere dagelijks levensbehoeften. Omdat de smokkelwaar soms gewoon per gezinsauto werd vervoerd was het voor de douane steeds lastiger om de grootschalige zwarthandel te beteugelen.
De inwerkingtreding van het Verdrag van Schengen in 1995 maakte een einde aan de grenscontroles aan de Duits-Nederlandse grens. Veel Emslanders hebben nog herinneringen aan de uitstapjes naar het buurland, waar de tank werd volgegooid en ladingen koffie werden gekocht. Het passeren van de grens was altijd even een spannend moment: vaak kon je gewoon doorrijden, maar het kon ook gebeuren dat je je paspoort moest laten zien.
Het lege grenshuisje aan het Haren-Rütenbrock-Kanal herinnert aan vroeger tijden. Toch wordt er nog steeds gesmokkeld: Geen levensmiddelen, maar drugs en wapens. Die illegale handel wordt tegenwoordig in de gaten gehouden door patrouillerende douanebeambten.